Sarbane Oxley Yasası

Ayhan Bölükbaşı
8 Şub 2016
3 dakikada okunur

SoX (Sarbanes-Oxley) Yasası Nedir?

2000’li yılların başlarında ABD’de halka açık bazı çok büyük şirketlerin (Enron, Adelphia, Tyco International, WorldCom ) faaliyetlerinde ve muhasebe kayıtlarında hile, sahtecilik ve yanıltıcı işlemler bulunduğu tespit edilmiş ve daha vahim olanı bu tür olumsuzlukların, görevleri bu tür olayları ortaya çıkarmak olan bağımsız denetim kurumlarınca mevcut çıkar ilişkileri nedeniyle bilinçli olarak görmezden gelindiği ve raporlanmadığı belirlenmiştir.

Hileli işlemler yapıldığının ortaya çıkması ile bu şirketlere ait hisse senetlerinin değerleri sıfıra yaklaşmış ve bu şirketlerle ilişkili bazı şirketler de bu durumdan etkilenerek iflasa sürüklenmiştir. Bu durumda hileleri gerçekleştiren şirketlerin birinci derecede sorumlu olmalarının yanında, bu şirketlerin gerçekleştirdiği işlemleri denetlemekle ve doğru olduğuna dair bilgi kulalnıcılarına güvence vermekle veya olağandışı bir durumun varlığını bildirmekle yükümlü olan bağımsız denetim kurumlarının söz konusu sahtekarlıkları bilinçli olarak raporlamaması daha büyük yankı uyandırmış ve “Denetim” konusunun yasallaştırılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır.

Bu anlayışla çıkarılan SOX yasası ilk etapta Halka Açık Şirketler Gözetim Kurulu (PCAOB) adındaki kamusal kurumun kurulmasını sağlamış ve bu kurumu halka açık şirketleri denetlemekle görevli (bağımsız) denetim şirketlerini gözetim altında tutmak, denetlemek, disipline etmek ve gerekli mevzuatı oluşturmak üzere yetkilendirmiştir. SOX Yasası Denetim olgusu üzerinde hassasiyetle durmakta ve “denetçinin bağımsızlığı”, “kurumsal yönetişim”, “iç kontrol sisteminin değerlendirilmesi”, “geliştirilmiş kamu aydınlatma sistemi” gibi konuları da içermektedir.

SoX Yasasında Düzenlenen Ana Konular Nelerdir?

SoX yasasında düzenleme yapılan alanlara ilişkin ana başlıklara aşağıda yer verilmiştir: 1. Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim Kurulu (9 alt kısımdan oluşan bir bölümdür) 2. Denetçinin Bağımsızlığı (bu başlıkta 9 alt bölümden oluşmaktadır) 3. Kurumsal Sorumluluk (8 alt bölümden oluşmaktadır) 4. Gelişmiş Finansal Bilgi (Kamunun Aydınlatılması) Açıklamaları (9 alt kısımdan oluşan bölümdür) 5. Finansal Analist Çıkar Çatışması (1 alt kısımdan oluşan bölümdür) 6. Komisyonun (SEC) Kaynakları ve Otorite (4 alt kısımdan oluşan bir bölümdür) 7. Çalışmalar ve Raporlar (5 alt kısımdan oluşan bir bölümdür) 8. Kurumsal Hesap Verme Sorumluluğu ile Suç Teşkil Eden Hilelerle İlgili Hesap Verme Sorumluluğu (7 alt kısımdan oluşan bir bölümdür) 9. Beyaz Yakalı (Yönetici) Personel Tarafından İşlenen Suçlara İlişkin Cezaların Artırılması (6 alt kısımdan oluşan bir bölümdür) 10. Kurumlar Vergisi Beyannamesi (1 alt kısımdan oluşan bir bölümdür) 11. Kurumsal Hilekarlığa İlişkin Hesap Verme Sorumluluğu (7 alt kısımdan oluşan bir bölümdür.)

SoX Bazlı Bağımsız Denetim Standartları

SoX yasası çerçevesinde SEC tarafından onaylanarak uygulamaya alınan denetim standartlarına ilişkin başlıklara aşağıda belirtilmiştir. Söz konusu standartlar oldukça kapsamlı olduğu için bunların içerdikleri detaylar burada paylaşılamamış olup standartların başlıklardan içerdikleri veya düzenledikleri hususlar anlaşılabilmektedir. Ocak 2015 itibariyle mevcut 17 adet standart bulunmaktadır:

Standart No-1 : Denetçi Raporlarında Halka Açık Şirket Muhasebe Gözetim Kurulu İle İlgili Referanslar (References In Auditor’s Reports To Public Company Accounting Oversight Board) Standart No-3: Denetimle Ilgili Dokümantasyon (Audit Documentation) Standart No-4: Daha Önce Raporlanmış Önemli Bir Zayıflığın Devam Etmesinin Raporlanması (Reporting On Whether A Previously Reported Material Weakness Continues To Exist) Standart No-5: Mali Tablo Denetimiyle Bütünleşik Finansal Raporlama Üzerinden İç Kontrolün Denetimi (An Audit Of Internal Control Over Financial Reporting That Is Integrated With An Audit Of Financial Statement) Standart No-6: Finansal Tabloların Tutarlılığının Değerlendirilmesi (Evaluating Consistency Of Financial Statement) Standart No-7: Denetim Çalışmaları Kalitesinin Gözden Geçirilmesi (Engagement Quality Review) Standart No-8: Denetim Riski ( Audit Risk) Standart No-9: Denetimin Planlanması (Audit Planning) Standart No-10: Denetim Çalışmalarının Gözetimi (Supervision Of The Audit Engagement) Standart No-11: Denetimin Planlanması ve Gerçekleştirilmesinde Önemliliğin Değerlendirilmesi ( Consideration Of Materiality In Planning and Performing An Audit) Standart No- 12: Önemli Beyan Hatası Risklerinin Tanımlanması ve Değerlendirilmesi ( Identfying And Assessing Risks Of Material Misstatement) Standart No-13: Denetçinin Önemli Beyan Hatası Risklerine Vereceği Karşılıklar (Auditor’s Responses To The Risks of Material Misstatement Standart No-14: Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi (Evaluating Audit Results) Standart No-15: Denetim Bulguları (Audit Evidence) Standart No-16: Denetim Kurulları İle Yapılacak Görüşmeler (Communications With Audit Committees) Standart No-17: Denetlenmiş Finansal Tablolara Eşlik Eden Tamamlayıcı Nitelikteki Bilgilerin Denetlenmesi (Auditing Supplemental Information Accompanying Audited Financial Statements) Standart No-18: : İlişkili Taraflar (Related Parties)