Charles Ponzi ile tanıştınız mı?

İnsanların çoğunun dürüst olduğuna inanmak, dünyaya güzel bakmak ve mutlu olmak için iyi bir yoldur. Hayatta karşımıza çıkan her insanın da bizim gibi dürüst olduğunu düşünmek te bize kendimizi iyi hissettirebilir.

Ancak, size kötü bir haberim var: İnsan doğası ve yaşanan deneyimler, koşulsuz güven sonunda maddi kayıplar, güven kaybı ve zararlar ile yüzyüze kalınabildiğini göstermektedir.

Yani, Suistimalciler aramızdalar !

Ponzi Oyunu ya da Ponzi Düzeni, (Ponzi Scheme), yatırımcılara kendi paralarından geri dönenle veya sonraki yatırımcılardan gelen paralarla ödemenin yapıldığı bir dolandırıcılık yöntemidir. Tarihte bilinen ilk ponzi oyunu, bu sisteme adını veren Charles Ponzi tarafından 1920 yılında gerçekleştirilmiştir. Ponzi, bu oyun sayesinde kısa sürece 10.000 yatırımcıyı posta pullarını kullanarak bir arbitraj karı elde ettiğine inandırmış; ancak aslında ortada olmayan bu karlar nedeniyle oyun daha fazla sürdürülememiş ve sistem kısa sürede çökmüştür.

Faiz oranı düşük olan ülkelerde fona ihtiyacı olan kişiler birikimlerini değerlendirmek için faiz gelirinden daha yüksek gelir elde edebilmek için farklı yatırım olanaklarına karşı istekli olabilirler. Bu noktada kişi (biz ona Ponzi diyelim) , finansal kurumların vaadettiğinden daha fazla faiz getirisi önererek yatırımcı kazanmaya çalışır. Örneğin ülkedeki faiz oranı %3 ise Ponzi Oyunu oynayan kişi yatırımcılara %10 faiz önerir. Ardından %10 faiz getirisi vaadettiği kişilerin parasını ödemek için yeni yatırımcılara %11 faiz önerir. Aynı şekilde %11 faiz önerdiği kişilerin parasını ödemek için yatırımcılara daha yüksek faiz önerir. Bu döngü sayesinde -ülkede finansal istikrar sürdüğü sürece- hem oyunu oynayan kişi hem de yatırımcılar kazanmış olur. Türkiye'de saadet ve titan zinciri adıyla bilinen yöntemler ponzi oyununa örnek olarak verilebilir.

ABD Güvenlik Teşkilatı tarafından halkı dolandırıcıktan koruma amaçlı hazırlanmış bir soru-cevap sayfasında da Ponzi Yöntemi hakkında uyarılar yer almaktadır: http://www.sec.gov/answers/ponzi.htm

Geçen yüzyılın büyük bölümü boyunca, psikologlar ve sosyologlar beyaz yakalıların işlediği suçların iç işleyişini anlamak için uğraş verdi. Edwin H. Sutherland, ilk kez 1939 yılında Amerikan Sosyoloji Topluluğu ve Amerikan Ekonomi Derneği’nin ortak toplantısında beyaz yaka suçu kavramını; üst düzey bürokrat ve profesyonellerin ve iş adamlarının, ticari iş ve eylemleri esnasında temsil edilen meslek ve makamın sunduğu olanakları ve güveni kullanarak işledikleri suçları nitelemek için kullanmış ve suistimalcinin kişiliğinin bu tür suçları işleme eğilimi ile hiçbir ilgisinin olmadığını savundu. Aksine, ekonomik suçların bu kişilerin biyolojik ve psikolojik özelliklerinden değil bulundukları organizasyon içindeki sosyal bağlarından ve pozisyonlarından kaynaklandığını ileri sürdü.

ACFE (Association of Certified Fraud Examiners) her yıl Uluslara Rapor adı altında suistimaller ve suistimalciler ile ilgili rapor yayınlıyor. Bu raporda belirtilen veriler ışığında aramızdaki beyaz yaka suçlularını yani reenkarne olmuş Mr. Ponzi'leri inceleyelim:

Kurum içi pozisyon bazında Suistimalcilerin Profili ve Suistimal Boyutu

Şirket Sahibi/Üst Yönetici.....18,9% - ort. 703.000 USD

Müdür..................................36,8% - ort. 173.000 USD

Personel..............................40,9% - ort. 65.000 USD

Diğer.....................................3,4% - ort. 104.000 USD

Kurumda çalışma süresine göre Suistimalcilerin Profili ve Suistimal Boyutu

10 yıl ve üzeri 22,9% - ort. 250.000 USD

6-10 yıl arası 26,5% - ort. 210.000 USD

1-5 yıl arası 42,4% - ort. 100.000 USD

1 yıldan az 8,2% - ort. 49.000 USD

Departman bazında Suistimalcilerin Dağılımı ve Suistimal Boyutu

İç Denetim.......................0,3 %............ -

Hukuk.............................0,9% ............170.000 USD

AR_GE ..........................1,0%...............76.000 USD

Yönetim Kurulu................1,2%..............360.000 USD

İnsan Kaynakları.............1,2%.............. 44.000 USD

Halkla İlişkiler..................2,1%...............80.000 USD

Üretim.............................2,2%.............188.000 USD

Bilgi Sistemleri.................2,8%.............200.000 USD

Depo/Stok.......................4,1%............123.000 USD

Finans ............................4,5%............234.000 USD

Satınalma........................7,7% ...........150.000 USD

Diğer...............................8,25%...........100.000 USD

Müşteri Hizmetleri............9,0%..............45.000 USD

Üst Yönetim..................10.9%.............850.000 USD

Satış.............................12,9%.............100.000 USD

Operasyon.....................14,9%.............105.000 USD

Muhasebe......................16,6%.............197.000 USD

Cinsiyet Bazında Suistimalcilerin Profili ve Suistimal Boyutu

2012 yılında........Erkek 65% / 200.000 USD - Kadın 35% / 91.000 USD

2014 yılında........Erkek 66%/ 185.000 USD - Kadın 33% / 83.000 USD

2016 yılında........Erkek 69%/ 187.000 USD - Kadın 31% / 100.000 USD

Yaş Dağılıma göre Suistimalcilerin Profili ve Suistimal Boyutu

60 yaş ve üzeri.............2,5% - ort. 630.000 USD

56-60 yaş arası.............4,5% - ort. 258.000 USD

51-55 yaş arası.............8,2% - ort. 280.000 USD

46-50 yaş arası............14,8% - ort.250.000 USD

41-45 yaş arası............19,4% - ort.250.000 USD

36-40 yaş arası............20,0% - ort.100.000 USD

31-35 yaş arası............15,6% - ort.100.000 USD

26-30 yaş arası............10,5% - ort. 50.000 USD

26 yaş ve altı.................4,6% - ort. 15.000 USD

Eğitim Düzeylerine göre Suistimalcilerin Profili ve Suistimal Boyutu

Lise ve Altı.................22,5% ........ort. 90.000 USD

Yüksekokul................16,5% ........ort. 120.000 USD

Üniversite...................47,3% ........ort. 200.000 USD

Y.lisans ve üstü..........13,2% ........ort. 300.000 USD

Suistimalcilerin Davranışsal İpuçları

Kazancın Üzerinde Yaşama.........................................45,8%

Finansal Sıkıntılar.......................................................30,0%

Satıcı/Müşteri ile etik dışı yakınlık kurulması................20,1%

Kurnazlık Eğilimi.........................................................15,3%

Kontrol konuları, görev paylaşma isteksizliği.................15,3%

Boşanma/Aile Problemleri............................................13,4%

Sinirlilik, şüphecilik ve defansif davranma.....................12,3%

Bağımlılık Sorunları....................................................10,0%

Paylaşım adilliğini beğenmeme......................................9,0%

Davranış belirtisi olmayan durumlar................................8,8%

Tatil yapmaktan kaçınma..............................................7,8%

Organizasyon içi aşırı baskıcı tutum..............................7,0%

Eski işyeri ile ilgili problemler.........................................6,8%

Sosyal İzolasyon..........................................................5,9%

Geçmişten gelen hukuki sorunlar....................................5,6%

Diğer............................................................................5,5%

Başarı için aşırı çevre baskısı........................................5,1%

Otorite eksikliğ hakkında şikayet....................................4,4%

Hayat koşullarındaki istikrarsızlık...................................4,3%

Raporun detayına bakmak isteyenler için linki paylaşıyorum: http://www.acfe.com/rttn2016/docs/2016-report-to-the-nations.pdf

Son olarak İç kontrol ve denetim zayıflıklarını fırsat olarak kullanan suistimalcilerin sayısının arttığını, teknoloji kullanımının suistimallerin oluşmasında son derece etkili olmasına karşın suistimallerin tespiti ve önlenmesi aşamasında teknolojiden yeteri ölçüde yararlanılmadığını söyleyelim.

Mr Ponzi ile tanıştığınızda hazırlıksız yakalanmamanız dileğiyle..

#CharlesPonzi #PonziOyunu #Suistimalci #PonziScheme #ACFE #UluslaraRapor